Türkiye’nin son yıllarda büsbütün büyüme odaklı iktisat stratejisi son 1 yılda dünya konjonktürüyle birlikte ‘enflasyonla büyümeye’ evirildi. Fakat enflasyonun ziyan büyümeyi de vurdu. The Economist’in de ölçtükleri dahil olmak üzere makro ekonomik datalar büyümede yavaşlamaya işaret ediyor. Öbür yandan iktisatta tüm bunlar gözden geçirilerek yaşanan ezalar kusurun nerede olduğu sorusunu da akla getiriyor. Ekonomistler Türkiye’yi incelerken, Türkiye üzere büyümeye odaklı Çin’in de yaşadığı kendine özel yavaşlama meseleleri da inceleniyor.
Dünyada önde gelen iktisat mecmualarından olan lakin bir o kadar da komplo teorisyenlerinin sevdiği İngiliz The Economist, yeniden kapağıyla gündeme geldi.
Son sayısında mecmua, ülkelerin gelişmişlik ve üretimini ‘aydınlatma’ ile ölçen enteresan bir araştırma yayımladı. Ülkelerin geceleri ışıklandırma seviyelerini uydudan ölçerek büyüme karşılaştırması yaptı.
Otokratik iktidarların bulunduğu ülkelerde 2002-2021 yılları ortasında ulusal gelirdeki büyüme datalarının ortalamasının yüzde 147 olduğu lakin gerçekte bu oranın yüzde 76 olduğunu sav etti.
Dergi, Etiyopya, Çin, Ruanda, Kazakistan, Tayland, Rusya, Zimbabve, Libya ve Yemen üzere ülkelerin ortasında Türkiye’ye de yer verdi.
Elektrik konusunda büyümeye Doç. Dr. Orhan Karaca da değinmişti.
twitter.com
The Economist’in bilgisiyse bu halde ?
“Türkiye iktisadında GSYH oranlarının hakikat olduğu varsayılsa da yüksek dış borç, enflasyon, gelir adaletsizliği ve etraf meselelerinin olduğu ortamda muvaffakiyet göstergesi değil.”
Ekonomist Dr. Murat Kubilay da bu datayı Halktv’den Nuray Tarhan’a yorumlarken, gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) hesaplamalarının elektrik tüketimi üzere ekonomik aktiviteyle yakından ilgili lakin dolaylı bilgilerle teyit edilmesi üzerinden, ışık kullanımının direkt büyümeyi göstermeyeceğini belirtti. Hizmetler, sanayi, inşaat ve tarım üzere bölümlerin birebir düzeyde güç kullanımı olmadığından yola çıkan Kubilay, yeniden de muhakkak bir seviyeyi aşan ayrışmaların datada kuşkucu yaklaşım getirdiğini belirtti.
Büyüme hesaplamalarında kayıt dışı iktisadın yüksek olduğu ya da kayıt tutmanın yetersiz kaldığı ülkelerde tam manasıyla hesaplanamadığını belirten Kubilay, datanın tabiatı gereği bir yanılgı hissesi bulunduğunu belirtiyor.
“Demokrasileri problemli, kurumsallaşmanın yetersiz kaldığı ülkelerde hesaplamalar politik gayelere uygun hale getirilebiliyor.”
Kubilay, Türkiye’de 2008 ve 2016’da iki büyük hesap revizyonu yapıldığını açıkladı. 2008 yılında yüzde 31,8, 2016’da da yüzde 18,9 oranında büyümede güncellemeye gidildiğini belirtti. Bu düzeltmelerin refah düzeyinde değişim olmayan vatandaşlar ve makro ekonomik göstergelerle uyuşmadığında ekonomistleri ikna etmediğini de ekledi.
Verilerde inandırıcılıktan uzak olma konusunda enflasyonu örnek gösteren Kubilay, 2018 yılı başından bu yana TÜFE ve ÜFE ayrışmasının açıklanamadığını, benzeri bir ayrışmanın İTO İstanbul geçinme endeksinde ve işsizlik bilgileri için de İŞKUR’la olduğunun altını çizdi.
TÜİK, Yİ-ÜFE ve TÜFE ayrışması?
İTO ve TÜİK TÜFE ayrışması?
Bu da Merkez Bankası eski Başekonomisti Prof. Dr. Hakan Kara’nın son açıklanan TÜFE sonrası TL kullanan Kıbrıs ile Türkiye’nin enflasyon ayrışması ?
twitter.com
Gelelim bir de üretim üzerinden başka yavaşlama emarelerine!
Dünya’da Talip Aktaş, sanayi üretim ve PMI, elektrik tüketim, ihracat ve gerçek kesim inanç endeksi üzerinden yavaşlamayı anlatıyor. Eylül 2021’de faiz indirimleriyle, TL’de çok bedel kaybı ve enflasyonda yükselişe paralel aşağı istikametli bir seyir görüldüğüne işaret ediyor.
“Sanayi üretiminde, son üç ayda yüzde 4,7 düşüş kaydedilirken, daralmanın yükle madencilik ve güç kaynaklı olduğuna ve öbür göstergelerde de ağustostan sonra daralmanın hızlandığına işaret etti. “
i.dunya.com
-
Elektrik tüketiminde, toplam tüketimin %45’i endüstrinin olurken, son data geçen yıla nazaran azalış gösteriyor. Toplam elektrik tüketimi de son 2 ayda düşüyor.
-
İmalat PMI öncü gösterge olarak Aralık 2021’den bu yana düşerken, şubatta indiği eşik pahanın altında üst üste 7 aydır bulunuyor.
-
İhracatta, geçen yıl son çeyrekten bu yana görülen yükselişte fiyatların da tesiri olurken, İhracat İklimi Endeksi pandemide kapanmalar hariç, 2013 sonrası birinci kere ağustosta eşik pahanın altında.
-
Güven endeksinde de Eylül 2021’den bu yana düşüş görülüyor. Seyir izliyor. Şirketler 28 ayın akabinde birinci kere istihdamda da daralma öngörüyor.
“Enflasyonla büyüme” hedefleyen Türkiye’de yükselen enflasyon ve TL’de paha kaybı yalnızca sabit gelirlileri etkilemiyor.
Üretimde de az evvel değindiğimiz yavaşlama sinyalleri fabrika, tarla, mağaza üzere alanlarda da görülmeye başlandı.
Yöneylem Toplumsal Araştırmalar Merkezi çalışmasında halkın yaklaşık 3’te 2’si besin ve kira masrafları altında ezilirken, ruhsal sıkıntıların da arttığı görüldü. Türkiye 2002’den 2021’e kadar geçen 19 yılda yılda ortalama yüzde 5,8 oranında büyürken, bu sıkıntılar yoktu. Pekala bu kere ne farklı ya da nerede kusur var?
2013 yılında bu yana TL’de görülen paha kaybı son 1 yılda adeta roket suratına ulaştı. Eylül 2021’de dolar/TL 8 lira düzeylerindeyken, Ekim 2022’de 18,50’yi aştı.
Milli parada bedel kaybının en temel sonuçlarından biri olan enflasyon, ithalatın pahalılaşması, güç, hammadde ya da bizim üzere teknoloji ithal eden ülkelerde daha da güçleniyor.
Türkiye’de enflasyon rekor kırıyor. Üretim maliyetleri iş dünyasına ziyan verirken, fiyatların yükselmesi alım gücünü eritiyor.
Euronews’in aktardığına nazaran, Greenwich Üniversitesi’nde iktisat öğretim üyesi Dr. Cem Oyvat ‘Nitelikli emekçilerde durumun kötüleştiğini’ belirtirken, ‘beyin göçünün’ körüklendiğini söylüyor. Oyvat, bunun da iş ve istihdam kaybı manasına geldiğini ve uzun vadede iktisada ziyanına dikkat çekiyor.
Başka faktörler de olduğunu belirten Oyvat, son 20 yıldır yaşanan büyümenin ‘sürdürülebilir olmadığı’nı vurguluyor. Türkiye’de yüksek olan cari açık üzere derin yapısal sıkıntılar, ithalatın ihracatı aşmasıyla da kendini gösteriyor.
Bir de faiz oranları var. Süratli büyümenin hasar vermemesi için merkez bankaları ekonomiyi soğutmak hedefiyle faiz oranlarını kullanıyor.
Türkiye’deyse durum tam zıddı olurken, TCMB faizleri çok düşük tutunca iktisat denetimden çıktı.
Bluebay Varlık İdaresi Stratejisti Timothy Ash de Türkiye’de iktisadın her daim ‘fazla süratli gittiğini’ düşünenlerden. Ash, büyüme, iç talep ve ithalatın fazla yüksek olduğunu belirterek, ‘Her şey çok ısındı’ diyor.
Ash, sonuçta iktisada olan inancın neredeyse çöktüğünü, yerli ve yabancı yatırımcıların TL’deki paha kaybı nedeniyle parasını Türkiye’den çektiğini vurguluyor. Düşük faiz oranları Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ‘alışılmışın dışındaki’ para siyaseti görüşüne dayanıyor. Erdoğan, geçmişte de nakdî genişlemeyle seçim kazanırken, Ash bunun faturasının bir yerde ‘ödeneceğini’ belirtiyor. Düşük faiz oranlarından iktidara yakın inşaat ve emlak kesimlerinde ucuz borç ve kar demek olduğunu belirtiyor.
Hikayenin bir başka tarafı da dini inançlar olurken, Erdoğan’ın faiz ve tefeciliğe karşı duruşunu da hatırlatıyor. Durumu bir nevi “karışım” olarak özetliyor.
Ash’e nazaran durumu kötüleştirenlerden biri de geçmişte iktisat yetkililerinin vazifeden alması da oluyor. Ash, Erdoğan’ın etrafındakilerin gerçeği söylemediğini düşünüyor.
Yönetimin merkezileşmesinin de sorun olduğunu belirten Ash, iktidarın birinci 10 yılındaki siyasetleri akılcı bulurken, artık güçler ayrılığı kalmadığını ve bunun da halkın gözünden kaçmadığını anlatıyor.
İktidar için Haziran 2023 seçimlerinin bu ortamda kritik olduğu ve yeniden kamu harcamalarıyla lehte sonuç alınmasının mümkün olduğunu düşünen Ash, aşikâr kısımlara para yağabileceğini düşünürken, bütçenin seçim için harcanacağını öngörüyor. Ash, seçimlerde sonuçların evvelden öngörülemediğini lakin son 20 yılın en başa baş seçimi olacağını da belirtiyor.
Çin iktisadı de alarm veriyor.
Çin iktisadı, pandemide yürüttüğü sıfır hadise stratejisini sürdürürken, zayıflayan global taleple de yavaşlıyor. Dünyanın geri kalanı üzere yüksek enflasyonla çaba etmese de Çin’in öteki problemleri var. Dünyanın üretim üssü olan ülke, hem içeride hem de dışarıda müşteri kaybı yaşarken, global çapta ticaretten de etkileniyor.
Çin’in 3. çeyrek büyüme sayılarında daralma görülürse, bu global bir sakinliğe da kapı açıyor. Pekin’in gayesi bu sene yüzde 5,5 büyüme olurken, maksattan uzaktalar. Çin, ikinci çeyrekte yüzde 0,4 büyürken, analistler yüzde 1 büyüme bekliyordu.
Bir de yuanın dolar karşısında seyri var. Son yılların en berbat performansı izlenirken, yatırımcılarda da tasa artıyor. Çin neden bu duruma düştü? BBC özetliyor.
Pandemi, ekonomik faaliyete ziyan verirken, yasaklarla beşerler para harcayamayınca hizmet dalı baskı altına kaldı.
İmalat bölümü de global taleple düştü. Bir de başta ABD ve öteki ülkeler yüksek faiz, yüksek enflasyon ortamına girerken, savaş da talebi etkiledi. Uzmanlar, Pekin’in iktisatta canlanma için daha fazlasını yapabileceğini düşünürken, sıfır Covid poltikası bitmeden güç.
S&P Asya Baş Ekonomisti Louis Kuijs, “Büyüyeme ve harcama yoksa para pompalamanın da manası yok” diyor.
Pekin, ağustos ayında KOBİ’ler, altyapı yatırımları ve gayrimenkul için yaklaşık 1 trilyon yuanlık (203 milyar dolar) dayanak paketi açıkladı.
Ancak yetkililer, büyüme amaçları, istihdam ve harcama artışı için çok daha fazlasına hazırlar. Kuijs, hükümetin bu periyot reaksiyonunu evvelki yıllara nazaran zayıf buluyor.
Gayrimenkul ve konut dalındaki sıkıntılar büyümeyi yavaşlattı.
Gayrimenkul kesimi Çin’in GSYİH’sinin yaklaşık 3’te 1 olurken, Kuijs, konut piyasasının genel iktisat için de gösterge olduğunu söylüyor.
Ev alanlar imal kademesinde ipotek ödemek istemezken, meskenlerin tamamlanmasına dair kaygılar de yeni meskenlere talebi azaltıyor ve fiyatlar düşüyor.
İklim Çin’de kalıcı bir tesir yaratıyor. Şiddetli sıcaklık ve kuraklık Sichuan eyaleti ve Chongqing kentini vurdu.
iPhone üreticisi Foxconn ve Tesla üzere üreticilerin fabrikalarının bulunduğu hidroelektrik gücün olduğu bölgelerde elektrik şebekelerini kuraklık vururken, üretime orta verildi.
İktidar, hava olaylarında işleri bozulan güç şirketleri ve çiftçilere milyarlarca dolar harcadı.
Çin’de teknoloji şirketlerine baskı da dev şirketleri vurdu.
Tencent ve Alibaba üzere dünya devleri geçen çeyrek gelirlerinde düşüşler bildirirken, 2. çeyrekte de kârları yaklaşık yüzde 50 oranında geriledi. S&P’nin notunda, yatırım kararlarının ertelendiğini ve yabancı şirketlerin de üretimlerini öbür ülkelere kaydırdığını belirtti.