Türkiye’de örtü sıkıntısı uzun yıllar sorun oldu. En şiddetlisi 28 Şubat sürecinde yaşansa da onun çok öncesi de var. Aygün Köse 1943 doğumlu emekli bir öğretmen. Göçmen bir ailenin çocuğu olarak İzmir’de dünyaya geldi. Babasının yönlendirmesiyle öğretmen okulunu bitirip öğretmen oldu. Fakat mesleğinin beşinci yılında okul arkadaşlarıyla İstanbul’a tatile gittiklerinde müftülük imtihanını birincilikle kazanan, genç hafız Halil İbrahim Köse’yle tanıştı ve hayatı büsbütün değişti. Evvel namaza başlayıp akabinde da örtününce okulun kapısına kadar bile örtülü olarak gitmesi periyodun okul yönetimini rahatsız etti. Bu problemli periyotta iki de küçük çocuğuna annelik yapmak için mesleğini bırakan Aygün Köse birkaç yıl sonra da İstanbul’a taşındı. Burada yine mesleğini yapma fırsatını yakalayan Aygün Köse’yle Şule Yüksel Şenler’in İzmir’de verdiği konferansa gitmesiyle değişen hayatını ve örtündükten sonra yaşadıklarını Üsküdar’daki konutunda buluşup konuştuk.Buyurun.
Hocam nasıl bir ortamda çocukluğunuz geçti?
Babam astsubaydı. Bir süre anneannem ve dedemlerle yaşadık. Dedemler Balkanlar’dan İzmir’e muhacir olarak göç etmişler. Lakin Yunan İzmir’i işgal edince, “Düşman bizi burada da buldu” deyip Ankara’ya göç etmişler. Bir devir Ankara’da Meclis açılınca orada misyon yapmış dedem. Merhum annem İzmir’de Cumhuriyet’in ilan edildiği gün ve yılda dünyaya gelmiş. Annem genç bir kızken konutlarının bitişiğindeki konutu İzmir’e misyonlu olarak gelen babam ve arkadaşı tutmuş. Bu sırada babam, annemi görüp beğenmiş. Evlenmişler. Gezmeyi seven bir aileydi. Ben büyük çocuk olarak annemin en büyük yardımcısıydım. Savaş yıllarının sonu yoklukların olduğu yıllar, her şeyin karneyle alındığı yıllarda geçti çocukluğum.
Öğretmenliğe nasıl karar verdiniz?
Komşu çocuklarıyla oyunlar oynuyoruz en sevdiğim oyun çocuklarla öğretmenlik oynamak. Okulda güzel bir öğrenciydim ve o periyotta okula giden komşu çocuklarının birçoklarının anne babası okuma yazma bile bilmiyor. Ben de mahallede kendi derslerimi bitirdikten sonra bu çocukların ödevlerine yardım etmeye başladım. Hatta o devirde komşular bana bu yardımlarımdan ötürü ortalarında para toplayıp emeğimin karşılığını vermek istediler. “Biz komşuyuz ne demek para, ben o vakit ders vermem” dedim.
Aileniz teşvik etti mi?
Babam öğretmen olmamı istiyordu fakat İngilizce öğretmeni olmamı daha çok istiyordu. Kendisi yabancı lisanın değerini çok erken yaşta fark edip İngiliz Kültür Derneği’nden ders almıştı. Böylelikle babamın vazifesinden ötürü bulunduğumuz Çorum’da Öğretmen Okulu’na başladım lakin sınıf öğretmeni oldum. Bu ortada babam da İngilizce dersinde sorun yaşayan mevzu komşunun çocuklarına akşamları İngilizce dersi vermeye başladı. Bu devirde babam lisan bildiği için askerden misyonlu olarak Amerika’ya altı aylık makine eğitimi için kursa gönderildi. Babam dönünce de hatırlıyorum meskenin salonuna herkes toplanır anılarını dinlerdi.
Okulda hangi dersleri seviyordunuz?
Babamın hayalini benden sonra kız kardeşim gerçekleştirdi ve İngilizce öğretmeni oldu. Resime ve müziğe kabiliyetim çok fazlaydı. Müzik hocamız konservatuara gitmemi istedi ancak babam istemedi. Böylelikle öğretmen okulunda eğitim gördüm. Bir yıl İzmir’in Tire ilçesinin bir köyünde öğretmenlik yaptıktan sonra da tekrar İzmir’e ailemin yanına döndüm ve İzmir’de öğretmenlik mesleğine devam ettim.
İLK GÖRÜŞTE AŞK
O yıllarda örtülü pek kimse yok değil mi? Örtünmeye nasıl karar verdiniz pekala?
Hikaye aslında İzmir’de öğretmenken okuldaki arkadaşlarla İstanbul’a tatile gezmeye gittiğimizde başladı diyebilirim.
Nasıl bir seyahatti bu?
İzmir merkezde öğretmenim. Mesleğimin beşinci yılıydı ve biz öğretmen arkadaşlarımızla sık sık seyahatlere de çıkardık. Yeniden bu türlü bir seyahat programı yaparken “İstanbul’a gidelim” diye kararlaştırdık. İstanbul’u sinemalarda seyrediyoruz lakin hiç görmemişiz. O yaz İstanbul’a bir ay tatil yapmaya geldik.
Hangi yıllar hocam?
1965 yılı. Çengelköy İlköğretim Okulu’nda kalıyoruz. Hanımlar bir tarafta kalıyor erkekler ve aileler başka tarafta kalıyor. Sabah kahvaltısını yapıp İstanbul’u dolaşmaya çıkıyoruz. Bir gün beni aşağıdan çağırdılar. Bizim de İstanbul’da bir akrabamız var onlar geldi sanıyorum. Saçımda bigudilerle aşağı indim ki bir beyefendi.
Kimmiş?
Ben de tanıyamadım. Ancak o kendisini tanıttı ve beni öğretmenlerle birlikte gezerken gördüğünü ve niyetinin çok önemli olduğunu söyledi.
Size aşık mı olmuş? Nerede görmüş?
Çengelköy Vapur İskelesi’nde görmüş birinci. Daha sonra da bizi takip etmiş. Doğal benim bunlardan hiç haberim yok. Sonra benimle ilgili bütün bilgileri gelen takımdaki beyefendilerden öğrenmiş.
Sizin reaksiyonunuz ne oldu?
Benim birinci yansım olumsuzdu doğal. Görüşmek istemediğimi söyledim. Fakat alışılmış bu sefer de bana kendini tanıtan bir mektup göndermiş. Benim de kümede bir bekar kız arkadaşım daha var onla birlikte geziyoruz. Mektubu okuyup gülüyoruz falan.
Görüşmeye ikna edebildi mi pekala?
Israrla beni yemeğe çağırıyor. Arkadaşıma dedim ki “Bu bizim peşimizi bırakmayacak bari bir sefer konuşayım, istemediğimi söyleyeyim.” Çengelköy’de buluşup dinleyeceğim kendisini. Bizi yemeğe götürmek istiyor ben yemeği kabul etmedim fakat dondurma teklifini kabul ettik. Doğal o bu birinci buluşmada o kadar heyecanlandı ki. Neyse ben okula döndüğümüzde arkadaşıma dedim ki “Ben kümeden ayrılıp İzmir’e döneyim.’ Arkadaşım da ‘Ben de geleyim’ dedi ve biz birlikte İzmir’e döndük. Alışılmış annemler şaşırdı.
Ne dediniz ailenize?
Anneme kısaca olayı anlattım. Annem yolda gördüğü adamları gösteriyor “Böyle biri mi?” Ben ise her gösterdiğine “Yok anne hiç beğenmedim” falan diyorum. Annem de “Allah, Allah bu adam kimmiş” diye merak ediyor düzgünce.
İZMİR’E GELDİ ARDIMDAN
Sizin hayatınızı değiştirecek kişi aslında değil mi?
Evet lakin ben o vakit hiçbir şey bilmiyorum doğal. O devrin çağdaş kıyafetleri içinde biriyim. Oysaki Allah hidayeti bu bireyle göndermiş,
Siz İzmir’e dönünce irtibatınız koptu mu pekala?
Hayır bir müddet sonra beni postaneden aradılar “Gelin telefon var” diye. O yıllarda konutlarda telefon yok natürel. Konuta geldim “Anne o bahsettiğim beyefendi, İzmir’e gelmiş sizlerle tanışmak istiyormuş.” Annem şaşırdı ancak “Gelsin” dedi olağan onlar da merak ediyor bu kim diye. Otelden o periyot çok moda olan Cadillac marka bir otomobil kiralamış, elinde ikramlarla geldi. Kapıyı annem açıp içeri aldı. Babam da içeride onun yanına geçirdi ve sonra annem yanıma gelip “Sen bu çocuğu mu beğenmedin?” diye bana sordu. Neyse ben girdim içeri “Hoş geldiniz” dedim. Babama kendini anlattı. Bir halde aileye kendini kabul ettirdi.
Ne iş yapıyordu? Ailenizi ve sizi nasıl ikna etti?
Kendisi hafız tıpkı vakitte müftülük diploması vardı. Fakat daha işe girmemiş. Ben de esasen birinci görüşmemde söyledim. “Benim bir işim var lakin siz daha işe girmemişsiniz. Siz evliliğe daha hazır değilsiniz” demiştim. Lakin işte insanın nasibi varsa oluyor.
HAFIZ OLMASI BABAMI ETKİLEMİŞ
Anne babanız mı sizi ikna etti? Nasıl oldu?
Annem de babam da beğendi. Bilhassa de babamın beğenmesinden etkilendim. Babamın kararı beni de etkiledi. Zira onun fikirlerine çok bedel verirdim. Babam astsubaydı fakat her sabah kalkıp sabah namazını kılan Demokrat Partili biri. Eşimin hafız olmasından bu yüzden çok etkilenmiş. Kısacası biz evlendik.
İzmir’e mi yerleştiniz?
Eşim evlendiğimiz birinci yıl dokuz ay kadar Londra’ya gitti lisan öğrenmeye. Bana da “Aldırabilirsem seni de aldıracağım. Ancak aldıramazsam bir süre başka kalacağız” demişti. Ben de bu süreçte annemlerle birlikteydim. Bu süreçte natürel mektuplaşıyoruz bana birtakım armağanlar gönderiyor.
EŞARPLARI BOYNUMA FULAR YAPIYORUM
Nasıl ikramlar?
Başörtüsü, kalın çorap. Natürel benim aklımın ucundan bile örtünmek geçmiyor. Çorabı kışın giyerim diyorum kendi kendime. Eşarbı boğazıma fular yapıyorum.
Size örtünün demiyor yani?
Hayır son derece şık niyetleri olan biriydi. İşte bir başörtü gönderiyor akabinde bir başörtü daha çıkıyor paketten. Neymiş, birincisinin rengi cildime uyar mı uymaz mı bilmediği için bunu da almış göndermiş. Lakin aslında bana başörtü alıyor. Şık ve birebir vakitte güçlü bir ikna yeteneği vardı.
Siz nasıl örtündünüz pekala?
Londra’dan döndüğünde eşarpları sordu bir sefer “Ne yaptın?” diye. Ben de fular yaptım dedim. O da bir şey demedi, natürel benim de hiç aklımın ucundan bile örtünmek geçmiyor. Bir sefer gece yürüyüşe çıkacağız. “Karanlıkta kimse görmez sanki o fuları başına örtsen. Nasıl duruyor merak ediyorum” dedi. Birinci defa o denli yarım formda başıma örttüm.
İlk nasıl karar verdiniz örtünmeye?
O yıllarda Şule Yüksel Şenler’in çeşitli kentlerde konferansları oluyor. Konuta aldığımız Bugün Gazetesi’nde tekrar Şule hanımın köşe yazıları var. Ben aslında yavaş yavaş ikna olmuşum ve namaza başlamışım. Okula gidip geliyorum bu yazıları okuyorum ancak asıl değişimi Şule Hanım’ın İzmir’deki konferansına gittikten sonra yaşadım.
DİNİ BİLGİYE AÇ BİR NESİLDİK
Hatırlıyor musunuz o konferansın ayrıntılarını?
Eşim yazılarını okuduğum hanımın İzmir’de konferansı olduğunu söyledi ben de gitmek istedim. Hanımlar içeride beyefendiler dışarıda. Gittik ve oradaki o konuşmadan çok etkilendim. Aslında Müslüman bir bayanın meskenine, eşine karşı vazifelerinden bahsediyordu. Lakin bizim devrin gençliğinde bir açlık da vardı. O denli bir dönemki düşünün başörtüsünü yalnızca yaşlılar örterdi. Benim anneannem takardı. Namazı da tekrar meskenin yaşlıları kılardı. Bana da kimse “Kızım kalk namazını kıl” dememişti, o denli bir bilgim yok yani. Ancak hepimiz 30 gün orucumuzu tutardık. O çok farklı bir durumdu. Bu yüzden dinlediklerim beni çok etkiledi.
Şule Yüksel Şenler’le tanışmanız hayatınızı değiştirdi diyebilir miyiz?
Öyle oldu. Daha sonra İstanbul’da da komşularla toplanıp daima birlikte nerede konferansı varsa giderdik.
Örtündükten sonra okula devam ettiniz mi?
Eşimin anlattığı ayetlerle bayanın örtünmesi gerektiğini anladım lakin hala başımda işe giderken başımı örtme fikri yok natürel. Beni yavaş yavaş ayetlerle anlata anlata eşim ikna etti. Fakat asla başını ört demedi. Demek bende hazırmışım ki örtünmek istedim. O periyot çalıştığım okulda bir öğretmen vardı eşini kaybetmiş ve eşinin vefatından sonra bir değişim yaşamış ve namaza başlamış. Okulda bu türlü bir öğretmen vardı. Ben de onunla birlikte namaz kılmaya başladım. Kendi kendime “ O kılıyorsa ben niçin kılamayayım” dedim. Hadememiz kılıyordu bir de. Büyük bir odası vardı hademenin okulda. Orada gecede de yatardı. Bizim seccadelerimizi hadememiz odasında hazırlardı. Masraf orada kılardık.
Namaza başladıktan sonra mı örtündünüz?
Evet bir insan namaz kılıyorsa namazdan sonra niçin başını açsın dedim ve başımı da örtmek istedim. Lakin doğal okula gidince başımı açmak zorundaydım. Bir müddet böylelikle başımı örttüm.
OKUL İDARESİ ÖRTÜMDEN RAHATSIZ OLDU
Peki başınızı örtünce etrafınızdan nasıl reaksiyonlar aldınız?
İlk başta yarım örttüm başımı. Okulda da başım açıyordum lakin bundan okul idaresi rahatsız oldu. Namaza bir şey demediler fakat bu başörtüsüne güzel reaksiyon göstermediler. Bana akıl vermeye başladılar, kimi aksi aykırı bakmaya başladı. Dışarda örtmem bile okulda sorun oldu. Özellikle bayrak merasimlerinde misyon vermeye başladılar. Etrafta açık görünmem için dışarıdaki vazifelerimi artırdılar. Benden utanıyorlar. İstiyorlar ki dışarda da başı açık olayım. Yaşça büyük okuldaki hocalar bana akıl vermeye, eşimden ayrılmamı dolaylı yollarla tavsiye etmeye başladılar. Hatta okuldaki hocalar bir sefer konutumuza konuk gelmek istediler. Eşim de “Beyler başka, hanımlar farklı oturur sohbet ederiz” dedi. Bunu da kabul etmedikleri için konutumuza gelmediler. Zati benim de o devir ikinci çocuğum olunca bu baskılara dayanamayıp vazifemden ayrıldım.
O periyotta İzmir’de dindar aileler var mı pekala görüştüğünüz?
Eşim İngiltere’den döndükten sonra tercüman olarak çalışmaya başladı. Bir Ramazan günü ise İzmir Müftülüğü’ne başvurup bir ay uzunluğu vaizlik yapmak istediğini söylemiş dokümanı olduğu için müftülük de bu talebi kabul etmiş ve İzmir’de bir mescide vaiz olarak görevlendirdi.
Hangi mescide gitti?
Çınar diye bir semt var orada bir cami. Bir gün bana dedi ki “Beni dinlemeye gelmek ister misin?” Eşim o mescitte görevine başladıktan sonra etrafındakilere “Bu caminin imamı kim?” diye sormuş. Onlar da falanca kişi demiş. Eşim de “Aa, o benim hafızlık arkadaşım” demiş ve tanışmışlar. O imam ve eşi de yeni evli genç bir çift. Benim birinci tanıştığım dindar aile bu aile oldu.
İZMİR’DE İKİ DİNDAR AİLEYDİK
O aile kimmiş?
Hanım İzmir Tireli imiş. Biz kaynaştık. Çok isteyeni varmış fakat babası “Ben namaz kılmayan birine kızımı teslim edemem” demiş. Bu beyefendi de oranın mescidine görevli imam olarak gidince, nasip olmuş. Baba kızını bu bireye vermiş. Koca İzmir’de birbirini anlayan yalnızca iki aile düşünün o yılları.
Daha sonra İstanbul’a mı taşındınız?
Önce bahsettiğim aile taşındı. Ben de 13 yıllık öğretmenlikten sonra dediğim üzere çocuğum da olunca meslekten istifa ettim. Akabinde da 1973’te İstanbul Üsküdar Sultantepe’ye geldik. Bu sırada meskenini bize kiraya veren beyefendi eşime Fazilet Kız Kur’an Kursu’ndan bahsetmiş ve orada bir öğretmene muhtaçlık olduğunu söylemiş.
İstanbul’da tekrar öğretmenliğe döndüm
Fazilet Kız Kur’an Kursu o yıllarda okula gitmeyen kız çocuklarının eğitim gördüğü bir okul değil mi?
İki yıllık bir okuldu. Başörtülü oldukları için ilkokuldan sonra okula gidemeyen kız çocuklarının dini eğitim aldığı birebir vakitte ortaokul ve liseyi dışarıdan bitirsinler diye de bizim üzere hocaların ders verdiği bir okul. Kent dışından gelen yatılı kalan öğrenciler de vardı, kent içinden öğrenciler de. Öğretmen takımı ise daha çok üniversite son sınıf öğrencileriydi. Geçen yıl vefat eden bir tarih hocamız vardı. O kadar hoş bir kümeyle bu vesileyle tanıştım ki. 50 yıl geçti biz hâlâ birbirimizle görüşürüz.
BANA DA OKUL OLDU
Kadrosunda kimler vardı?
Aynur Mısıroğlu vardı o da tarih derslerine girerdi. Mütercimlik de yapardı. Birebir vakitte eczacı Fevziye Nuroğlu vardı. Hatice Suat anne dediğimiz bir pirin kızı vardı. Yahya Efendi Dergahı’nın son şeyhiymiş babası. Suriye’den göç edip gelmiş. Eşi de karşıda ya Beyazıt ya da Süleymaniye Kütüphanesi’nin müdürlüğünü yapmış bir periyot. Emekli olunca Üsküdar’a gelmişler. Öğretmenleri seçen heyetteydi. Melahat Yalçıntaş var tekrar. Bu okulda dört yıl öğretmenlik yaptım. Orada çok hoş bir etraf kurdum. Aynur hanım Beylerbeyi’nde otururdu. Onun meskeninde Hatice Suat Anneden bayan ilmihali dersleri alırdık. Orada birbirimize daha bir alıştık ve çok şey öğrendim, benim için de bir okuldu orası.
Öğrenciler nasıldı?
Hepsi çok zeki çocuklardı. Çok gayretlilerdi. Ders çalışmadan gelen öğrenciyi hatırlamıyorum. Aslında hepsi de girdikleri imtihanları iki periyotta verip mezun oldular. Daha sonra ilahiyat okuyan, öğretmenlik, eczacılık mezunu çok öğrenciler vardı. Yüksek okul bitiren çoktu. Daha sonra çocuklarım dünyaya gelince tekrar öğretmenliğe orta verdim. 90’lı yılların başında bu sefer da bir anaokulunda çalıştım.
Başörtüsü sorunu yaşadınız mı?
Evet. Fevziye Nuroğlu Erenköy tarafında eski ahşap bir köşkü anaokulu olarak açtı ve buraya yönetimci olarak beni almak istedi.
OĞLUNUN DÜĞÜNÜNE GİDEMEYEN ANNELER OLDU
O günlerle ilgili ne hatırlıyorsunuz?
Çok problemli bir periyottu. Babam astsubay olduğu için evladı olarak orduevlerine girme hakkına sahiptim. Lakin başörtülü olduğum için kapıdan içeri alınmıyordum. Yani verilen haklardan tesettürüm nedeniyle yoksun kaldım. Hatta kızım Selimiye Orduevi’nde kalan annemle nişanlısını tanıştırmak istedi. Kızımı başörtüsü nedeniyle içeri almadılar. Felçli annem elinde bastonuyla kapıya geldi. Yasak nedeniyle tanışma bu halde gerçekleşti Bu türlü bir periyottu. Oğlunun düğününe giremeyen anne babalar oldu o devirde.
Siz bu devirde idarecilik yaptınız. O periyotta neler yaşadınız?
Anaokulunun idarecisi oldum. Üç katlı ahşap bir konak. Bakımı da ısıtması da çok güç. Okul açılmadan evvel gittik. Genel bir paklık yapılmıştı ancak daha ayrıntılı paklık için birkaç hanım bir ortaya geldik. Vakıftan yetkililer açılış için bir yemek daveti vereceklerini söylediler. İki otomobille okula gittik. Biz altı hanım köşkü temizliyoruz. Birine “Prenses, prenses” diyorlar. Camlara çıkanlar, yerleri silenler falan düşünün. Bu prenses dedikleri hanımın uzunluğu da uzun olduğu için çıktı camlara. Bu ortada telefon geliyor bir yandan da kayıt alıyoruz. Biraz sonra pastaneden pasta börek geldi, çay yaptık. İshakoğlu boyalarının hanımı var Rezzan Hanım hepimizi otomobiliyle konuta bıraktı. Yolda “siz prenses, saraylı diyorsunuz o kim” dedim. “Hakikaten prenses o. Kral Faruk’un kız kardeşi Prenses Hoşyer” diye yanıt verdi. Bir köşkte yaşıyor lakin bu hanımlar hizmet için canla başla çalışan insanlardı. Bu okulda çalışmaya başladım fakat çok zahmetli bir periyottu. Okula daima teftişe gelinirdi.
Neler hatırlıyorsunuz o teftişlerden?
Anaokulunu kapatmaya çok çalıştılar. Bizim örtümüze taktılar. Başörtülü çalışamazsınız diye maaş kesintisi uyguladılar. Bir anaokuluna baskın biçiminde yedi müfettiş birden gelir mi? Bir de gelip didik didik ararlardı. Çocuklara Atatürk’ü sorarlardı. Bakalım anlatılıyor mu diye. Bu türlü acayip bir devir. Çocuktan ne öğreneceksin? Alışılmış bir de Ulusal Eğitim toplantısına gittiğimde başımda örtü olduğu için kelamlı taarruza maruz kaldım. Arttan bir bayan kendini parçalayarak bağırıyor “Milli Eğitim okulunda başörtülü biri olur mu?” Ben hiç karşılık vermeyince ayağa kalkıp bir küme bağırıp çağırmaya başladı. Lakin ben hiç yanıt vermeden toplantıyı takip edip imzamı atıp çıktım.
Büyükler gençlere örnek olmalı
Gençlerle aranız nasıl?
Onlarla irtibat kurmayı seviyorum. Onlardan çok şey öğrendim ve öğretmeye çalıştım. Çocuklardan uzak durduğunuz vakit onlar da sizden kaçıyor. Hiçbir şeyi paylaşmıyor. Özellikle erkek çocuklarını çok düzgün yetiştirmelerini anne ve babalara tavsiye ediyorum. Büyüklerin çocuklara örnek olacak davranışlarda bulunmaları gerekiyor. Çok sevdiğimiz evlatlarımıza düzgünlük yapalım derken bazen farkına varmadan onları kendimizden uzaklaştırabiliyoruz. Buna çok dikkat etmeliyiz. Birtakım çocuklarımız büyüklerine karşı nasıl davranması gerektiğini bilmiyor. Maalesef ailelerin çocuklarının her istediklerini yapmaları, çocukta bir üstünlük duygusu oluşturabiliyor. Hayatı öğrenmeleri için zorlukları da yaşamaları gerekir. Lakin her dediği yapılan çocuklar ben merkezli olur ve toplum içinde sıkıntı duruma düşebilirler.
TATLI LİSAN ÖNEMLİ
Gençlere neler tavsiye edersiniz?
Ben her vakit onlara örnek olmaya uğraş ettim. Hiçbir vakit şunu şöyle yap, bunu bu türlü yap dememeli. Kendi hikâyelerinizden de onlara nakledebilirsiniz. Çocuklar dinlemeyi pek sevmiyorlar. Çok uzun konuşmamak lazım. Ben birden fazla vakit bana soru sormalarını tercih ederim.
Onların bizden daha güzel şeyler yapacaklarına inanıyorum. Gerek aileleri, gerek etrafları ve devletimiz için. Yardımlaşmayı tavsiye ediyorum. “Veren el alan elden üstündür” diye çok hoş bir kelamımız vardır. Sevgi ve hürmetle yaklaşın, onları dinleyin. Söyledikleri yanlış da olsa siz gerçek bildiğinizi tatlı bir üslupla anlatın. Bol bol dua edelim. En ucuz armağan odur.